Nie tylko monastyry, czyli islam w Gruzji

Jeśli chodzi o religię, Gruzja kojarzy się przede wszystkim z monastyrami, cerkwiami, pięknymi kościelnymi pieśniami polifonicznymi. W powszechnej opinii funkcjonuje obraz Gruzina wyznającego prawosławie, tak samo mocno zakorzeniony, jak obraz Polaka-katolika. A jednak- o czym nie wszyscy wiedzą- w Gruzji znaleźć można także wiele ciekawych śladów innych wyznań, w tym islamu. Zapraszam zatem do wędrówki po muzułmańskiej Gruzji!

Islam dotarł na obecne terytorium Gruzji w roku 654, kiedy to wschodnia część kraju podbita została przez wojska kalifatu. Oficjalnie emirat w Tbilisi ustanowiony został w roku 735 i co ciekawe, miasto w dużej części przeszło na islam (ale tylko samo miasto, pozostała część regionu już nie!). Sytuacja ta z małymi wahaniami trwała do roku 1122, kiedy wojska króla Dawida IV na dobre odbiły Tbilisi z rąk Turków seldżuckich. Choć miasto powróciło do statusu chrześcijańskiego, swoboda wyznawania religii nie została uchylona i wielu wyznawców islamu zakorzeniło się w nim na dobre. Do dzisiaj duży i pięknie odrestaurowany XIX-wieczny meczet jest charakterystycznym  elementem starej części gruzińskiej stolicy. Znajduje się on tuż obok tureckich łaźni (pisałam o nich TUTAJ), u stóp wzgórza pod twierdzą Narikala, niedaleko wejścia do Ogrodu Botanicznego. Posiada on wysoki ośmiokątny kamienny minaret wyraźnie odcinający się na tle otaczających go budynków. Meczet jest obecnie jedynym działającym w Tbilisi, spotykają się w nim na modlitwie zarówno sunnici, jak i szyici. Można go także zwiedzać, o ile trafi się na czas kiedy akurat jest otwarty.

Minaret widać po prawej (akurat był w remoncie)

Jeden z dawnych tbiliskich meczetów (źródło: Wikipedia)

Według oficjalnych danych w 2002 roku w Gruzji żyło około 433 tysięcy osób wyznających islam, co stanowiło niecałe 10% populacji. Obecnie będzie to zapewne liczba mniejsza, bo znacznie zmniejszyła się ilość mieszkańców Gruzji, natomiast procentowo pewnie wyjdzie na to samo. Wśród wyznawców islamu mamy przede wszystkim Gruzinów (głównie w regionie Adżaria, oraz Samcche-Dżawachetia) i Azerów (głównie przy granicy z Azerbejdżanem i Armenią). Najsilniej wpływy muzułmańskie widać w Batumi i ogólnie Adżarii, co jest logiczne, bo po pierwsze mamy tam "tubylczych" muzułmanów, a poza tym bliskość Turcji sprawia, że z uwagi na różnicę cen na wypoczynek przyjeżdża tam sporo tureckich rodzin. Według spisu z 2006 roku aż 30% mieszkańców  Adżarii deklarowało się jako muzułmanie, co trzykrotnie przewyższa średnią krajową. W Batumi funkcjonuje cała miniaturowa dzielnica z knajpkami "halal", amuletami "oka Proroka", a przede wszystkim z datowanym na 1886 rok meczetem, którego minaret widoczny jest na wysokości skweru obok portu. Jeśli dobrze się przyjrzycie, to odkryjecie także, że duża część batumskich inwestycji realizowana jest przez kapitał turecki.

Imponujący minaret meczetu w Batumi

A tutaj meczet w całej swej okazałości (źródło: internet)

"Oko Proroka" na jednym z apartamentowców zbudowanych przez Turków

W trudniej dostępnych wioskach Adżarii znaleźć można wiele małych, skromnych meczetów, zbudowanych przeważnie z drewna i służących lokalnym społecznościom. Ja niestety takiego meczetu nie widziałam, ale udało mi się znaleźć wzmianki o nich w zasobach internetu (na przykład TUTAJ)- mowa jest o wioskach Kokotauri, Gulebi, Chinkadzeebi, Kolotauri, Makhuntseti, Gegelidzeebi i Uchkhiti w powiacie Keda, Didachara w powiacie Khulo i Khala w powiacie Kobuleti. Większość z tych świątyń powstała w XIX wieku i z trudem przetrwała zawirowania ustrojowe po roku 1930.

Kokotauri, region Adżaria, powiat Keda (źródło: internet)

Kolotauri, region Adżaria, powiat Keda (źródło: internet)

Didachara, region Adżaria, powiat Khulo (źródło: internet)

Tago, region Adżaria, powiat Khulo (źródło: internet)

Z kolei najbardziej znanym meczetem Samcche-Dżawachetii jest budynek w wiosce Chela, o którym głośno było w 2013 roku. Meczet funkcjonował tam już od dawna, natomiast silne emocje wywołała dobudowa 24-metrowego minaretu. Rada powiatu uznała konstrukcję za nielegalną i nakazała jej rozbiórkę, karząc właściciela gruntu mandatem, z czym nie zgodziła się lokalna społeczność uznając decyzję za przejaw dyskryminacji religijnej. Rozbiórka dokonała się zatem w asyście policji, co doprowadziło do protestów i zamieszek. W efekcie końcowym (podobno) uzupełniono brakujące dokumenty i po osobistym wstawiennictwie ówczesnego premiera w listopadzie 2013 roku minaret powrócił na miejsce. Podobnych konfliktów jest zresztą więcej- przykładami się choćby pełne emocji dyskusje związane z planami budowy meczetów w wioskach Tsintskaro (Dolna Kartlia), Samtatskaro (Kachetia) czy Nigviziani (Guria)- ciekawy artykuł w j. angielskim znajdziecie TUTAJ. Nie jest jednak tak, jak twierdzą co bardziej zacięci dyskutanci- świątynie islamskie funkcjonują i w tych regionach i wcale nie ma ich tak mało.


Chela, region Samcche-Dżawachetia, powiat Adigeni (źródło: internet)



Algeti, region Dolna Kartlia (źródło: internet)

Imiri, region Dolna Kartlia (źródło: internet)

Sadakhlo, region Dolna Kartlia (źródło: internet)

Khuldara, region Dolna Kartlia (źródło: internet)

Kuriozalną sprawą jest natomiast historia meczetu w Akhalciche. Oryginalnie meczet wraz z łaźniami funkcjonował na wzgórzu obok twierdzy Rabati i jego ruiny można oglądać tam do dziś. Jednak podczas odbudowy twierdzy zdecydowano, że dużo ciekawszym zabiegiem będzie stworzenie od zera budynku meczetu i haremu w powstającym kompleksie zamkowym, natomiast o autentyczne  historyczne pozostałości nie zatroszczył się nikt. Efekt jest taki, że nowy meczet kusi cepeliowskim złotem, a kilkaset metrów dalej XIX-wieczne resztki dokonują żywota całkowicie ignorowane. Jeśli tak ma wyglądać renowacja zabytków, to ja bardzo dziękuję :(  (Więcej o zaskakującej rekonstrukcji twierdzy Rabati przeczytać możecie TUTAJ).

Nowy olbrzymi "cepeliowski" meczet w twierdzy Rabati

Pozostałości po dawnym meczecie i łaźniach